Hoewel John de Mol’s reactie op de BOOS uitzending ons allen verontwaardigde, verbaasde het niet. Uitspraken als ‘Ik kan het me niet voorstellen’ zijn voor slachtoffers van seksuele intimidatie en -misbruik helaas maar al te bekend.
Victim blaming is het psychologische verschijnsel waarbij de schuld bij het slachtoffer gelegd wordt. Dit gebeurt bij pesten en ziekte, maar is vooral bekend bij seksueel geweld. Waarom doen we slachtoffers dit aan? Een antwoord op deze vraag wordt gegeven door wat we in de psychologie de Just World hypothese noemen. Deze theorie stelt dat mensen een sterke behoefte hebben om de wereld als een ordelijke, voorspelbare en rechtvaardige plek te zien. Een plek waar men krijgt wat hij verdient. Een dergelijk geloof heeft een belangrijke functie: we willen ons leven kunnen plannen, doelen kunnen behalen en daarom geloven dat onze acties tot voorspelbare gevolgen leiden.
Deze Just World hypothese werd onderzocht door sociaal psycholoog Melvin Lerner. Deelnemers aan het onderzoek kregen videobeelden te zien zogenaamde andere deelnemers die stroomstoten leken te kregen. Hoe minder mogelijkheid om daar iets tegen te doen, hoe slechter ze over het slachtoffer gingen denken. Lerner concludeerde dat dit werd gedaan om het karakter en lot van iemand te laten matchen. Oftewel, slachtoffers moeten het wel over zichzelf hebben afgeroepen, want de wereld is rechtvaardig. Deze Just World hypothese wordt versterkt door sprookjes, tv-series en andere moraliteitsverhalen waarin het goede altijd wordt beloond en het kwade altijd wordt gestraft.
Daarbij komt dat wanneer we horen over een gruwelijke gebeurtenis, zoals de schandalen in The Voice, we geconfronteerd worden met onze eigen onveiligheid en die degenen die we liefhebben. Liever dan accepteren dat we in een oneerlijke en soms gevaarlijke wereld leven, willen we de illusie van controle behouden door de oorzaak bij het slachtoffer te leggen: ‘Het slachtoffer deed iets doms, ik zou dat nooit doen, dus mij overkomt dat niet.’
Maar het leven is helaas niet altijd ‘wie goed doet, goed ontmoet’. Wie goed doet, kan helaas ook veel kwaad ontmoeten. Maar dat is NOOIT de schuld van het slachtoffer. Ik hoop dat we deze boodschap na deze week blijven herhalen en ons uitspreken wanneer we dergelijke overtuigingen bij onszelf of anderen opmerken. Ook als dat betekent dat de wereld dus niet zo rechtvaardig is als we hoopten.